دومین وزیر راه و شهرسازی دولت سیزدهم در حالی روز چهارشنبه گذشته وارد ساختمان دادمان شد که هم‌اکنون مسکن و راه، یکی از پرچالش‌ترین حوزه‌های اقتصادی کشور است؛ آن‌جا که حتی به دلیل نبود منابع مالی و با وجود وعده‌های تاکیدوار دولت، حالا شاید پروژه‌هایی که از آنها رونمایی و پرده‌برداری شده، به فراموشی سپرده شود.
نیمرخ گیلان به نقل از خبر آنلاین/ وزارت راه و شهرسازی در حال حاضر متولی حمل‌ونقل و بخش ساختمان و مسکن کشور است؛ دو حوزه‌ای که تا قبل از سال ۹۰ در دو وزارتخانه راه و ترابری و مسکن و شهرسازی سیاست‌گذاری می‌شد و پس از ادغام، تمام سیاست‌گذاری‌ها در یک وزارتخانه انجام شد.
حالا این وزارتخانه به گفته وزیر جدید راه و شهرسازی، درگیر بحران فرسودگی در ۵ صنعت است. مهرداد بذرپاش روز چهارشنبه گذشته در جلسه علنی مجلس و در جریان رسیدگی به صلاحیت خود برای تصدی وزارت راه و شهرسازی گفته است: ۵ صنعت بزرگ ساختمان، هوایی، ریلی، دریایی و حمل‌ونقل زمینی با بحران فرسودگی مواجه است. این در حالی است که بنا به گفته بذرپاش، منابع کافی برای تحقق و همچنین احداث پروژه‌های جدید و ناتمام وجود ندارد.
اما حوزه راه و شهرسازی در حالی با ۵ ابرچالش مواجه است که سنگین‌ترین وزنه در وعده‌های دولت سیزدهم، مربوط به این حوزه است؛ از طرح نهضت ملی مسکن تا اجرای پروژه‌های نیمه‌تمام. بنا به اذعان کارشناسان، درحال حاضر پاشنه‌آشیل پروژه‌های عمرانی کشور، نبود منابع مالی است و این در شرایطی است که سیستم بانکی کشور، آن هم بدلیل ناترازی‌های مالی بالا، دیگر توان تسهیلات‌دهی ندارد. در این میان، دود کسری بالای بودجه در چشم پروژه‌های عمرانی کشور رفته است.
آن‌طور که میثم لطیفی، معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان اداری و استخدامی کشور هفتم شهریورماه در جلسه شورای اداری استان کرمان گفته است: پروژه‌های نیمه‌تمام و روی زمین مانده نیازمند ۳۰۰۰ همت است و تامین مالی و تکمیل پروژه‌ها به ۵۰ سال زمان دیگر نیاز دارد.
البته معاون مجلس، حقوقی و امور استان‌های سازمان برنامه و بودجه کشور درباره پروژه‌های عمرانی به گونه دیگری سخن گفته است. بابک افقهی مهرماه امسال در شورای برنامه ریزی و توسعه و آیین تکریم و معارفه رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان قزوین گفته است: در حال حاضر در کشور سه هزار میلیارد تومان (سه هزار همت) پروژه نیمه تمام داریم که به نرخ ثابت امسال اتمام آنها حدود ۱۶ سال زمان می‌برد و نظام تامین مالی برای توسعه و عمران به نحوی است که با انبوه پروژه‌ها آثار باستانی درست می‌کنیم.
به گفته او، در برخی استان‌ها پروژه‌هایی داریم که بعد از ۱۸ سال با پیشرفت فیزیکی ۷۰ درصد نیمه‌تمام باقی مانده و رها شده است.
در این میان، کارشناسان اعتقاد دارند با روند فعلی تامین مالی پروژه‌های زیربنایی از طریق بودجه‌های محدود دولتی، در خوشبینانه‌ترین شرایط قریب به ۲۰ سال زمان خواهد برد تا پروژه‌های نیمه‌تمام دولتی موجود تکمیل شوند؛ مضاف بر آنکه هم اکنون مبالغ قابل توجهی برای نگاه‌داشت پروژه‌های سابق نیز مورد نیاز است.
چالش ۲۸۰۰ هزار میلیارد تومانی نبود ساخت ۴ میلیون مسکن
در شروع دولت سیزدهم وعده ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی از طرف دولت داده شد. وعده‌ای که بعد از گذشت یک سال و نیم هنوز در هاله‌ای از ابهام است و قرار بود با اجرای این طرح، بخش بزرگی از مشکلات مسکنی مردم حل شود.
با این وجود، حالا وزارت راه و شهرسازی درگیر پروژه‌ای شده که به گفته وزیر جدید راه و شهرسازی، نمی‌توان مثل مسکن‌مهر ردیف مشخص بودجه‌ای برای آن پیش‌بینی کرد.
بذرپاش در بیان دلیل این اظهارنظر خود و با اشاره به قانون قانون جهش تولید مسکن که ساخت ۴ میلیون مسکن را پیش‌بینی کرده، گفته است: ۴ میلیون مسکن ضرب در ۱۰۰ مترمربع می‌شود ۴۰۰ میلیون مترمربع و اگر میانگین متری ۷ میلیون تومان محاسبه شود، عددی معادل دو هزار و ۸۰۰ همت می شود و این در حالی است که بودجه سال جاری حدود یک هزار و ۵۰۰ همت است.
به گفته او، باید پاسخ دهیم مشکل کجاست و وزارت راه چه کاری برای تامین مالی دو هزار و ۸۰۰ همت باید انجام دهد. حتما نمایندگان در جریان تصویب قانون جهش تولید مسکن مفروضات را بررسی کردند.
در این میان، به این ماجرا باید تعهد دولت برای تکمیل ۲۴۰هزار واحد مسکن‌مهر نیز اضافه شود.
معضل فرسودگی ناوگان هوایی
در حال حاضر حمل‌ونقل هوایی ایران از حدود ۳۱۰ فروند هواپیما و حدود ۹۰ فرودگاه تشکیل شده است که ۱۳ مورد از آنها بین‌المللی هستند. قرار بود با امضای توافق برجام و رفع تحریم‌ها بالغ بر ۲۰۰ فروند هواپیمای نو ایرباس، بوئینگ و ای‌تی‌آر به ناوگان هواپیمایی مسافربری ایران اضافه شوند که از زمان امضای توافق تا خروج امریکا از برجام، سه فروند ایرباس و ۱۳ فروند ای‌تی‌آر تحویل ایران شد و به این ترتیب، میانگین سن ناوگان هوایی از ۲۵ به ۲۳ سال کاهش یافت.
فرسوده بودن ناوگان مسافربری کشور (تاخیر و لغو پرواز)، کاهش سطح برخورداری از مسافران خطوط هوایی، نبود تعادل و بهره‌وری میان تعداد فرودگاه‌های کشور و ناگان هوایی در چرخه، غیراقتصادی بودن برخی فرودگاه‌ها، برنامه‌ریزی مقطعی و اقدامات پراکنده و بالا بودن قیمت برای استفاده عمومی، به ترتیب اهم چالش‌های بخش حمل‌ونقل هوایی محسوب می‌شوند.
پیش از این رستم قاسمی، وزیر سابق راه و شهرسازی درباره وضعیت صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور گفته بود: وضع فرودگاه‌های کشور اصلا خوب نیست. من به عنوان وزیر نفت و رییس اوپک به ۶۰ کشور دنیا سفر داشته‌ام، وقتی از فرودگاه‌های همسایه وارد فرودگاه امام می‌شویم، مانند این است که از یک شهر بزرگ وارد روستا شده‌ایم.
قاسمی با بیان اینکه وقتی شخص خارجی با من به ایران می‌آید، در فرودگاه خجالت می‌کشم، عنوان کرده بود: برخی سالن‌های فرودگاه مهرآباد برای ۵۰ سال قبل است. فرودگاه مشهد هم دیگر ظرفیت این تعداد پرواز را ندارد و نیازمند ایجاد شهر فرودگاهی در مشهد هستیم.
مهرداد بذرپاش، وزیر جدید راه و شهرسازی نیز گفته است: این سوال وجود دارد که هواپیما بسازیم یا بخریم؛ از چه کسی در شرایط تحریمی می توان خرید کرد و حتی آیا باید هواپیمای دست دوم تهیه کنیم؟ این سوال ها وجود دارد.
ریل فرسوده
دیگر چالش حوزه راه، حمل‌ونقل ریلی فرسوده است؛ چه ناوگان و چه ریل‌های فرسوده. آن‌طور که فعالان حوزه ریلی عنوان می‌کنند، در حال حاضر در بخش حمل‌ونقل ریلی باری، سرعت سیر قطارها کمتر از ۱۰ کیلومتر در ساعت است و در بخش ریلی مسافری نیز بسیاری از واگن‌ها و لکوموتیوها دو برابر عمر خودشان عملکرد داشته‌اند.
همه این‌ها در شرایطی است که بی‌شمار پروژه‌های نیمه‌تمام ریلی در دستور کار است و گفته می‌شود بیش از ۱۰ درصد پروژه‌های عمرانی نیمه‌تمام مربوط به بخش حمل‌ونقل ریلی است.
جاده فرسوده
در حال حاضر فاکتورهای قیمت بالا و نیاز به نقدینگی قابل توجه در تامین و خرید کامیون، متوسط عمر بالای ناوگان زمینی حمل و نقل و استهلاک بالا و ضرورت تامین و تعویض لوازم یدکی و اقلام مصرفی، سرمایه‌گذاری و تامین مالی پروژه‌های احداث راه، مصرف مواد سوختی و تولید آلاینده‌ها، از چالش‌های اصلی تاثیرگذار در صنعت حمل و نقل زمینی کشور در شرایط فعلی هستند.
رستم قاسمی، وزیر سابق راه و شهرسازی آبان ماه امسال، فقط در رابطه با ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای گفته بود: در حمل‌ونقل جاده‌ای ۴۰۰ هزار دستگاه کامیون در جاده های کشور تردد دارند که ۲۰۰ هزار دستگاه آن امروز باید از رده خارج شوند. این در حالی است که سالانه چند میلیارد دلار هزینه اضافه سوخت می‌دهیم.
چالش‌های بزرگ حمل‌ونقل ریلی
هزینه‌های بالای حمل‌ونقل، عدم ایفای تعهدات شرکت‌ها و اشکالات زیرساختی حمل‌ونقلی و... از عمده چالش‌های امروز حمل و نقل دریایی هستند. فعالان بخش خصوصی تاکید دارند برای توسعه مناسبات تجاری و دستیابی به بازارهای صادراتی باید زیرساخت‌های مورد نیاز این بخش را فعال کرد. زیرساختی که بخش اعظمی از آن به حمل‌ونقل ایران باز می گردد.
این در حالی است که کارشناسان معتقدند کل زیرساخت صنعت حمل‌ونقل ایران نیازمند توسعه و به‌روزرسانی است؛ چرا که در طول سال‌های گذشته، تحریم‌ها مانع از آن شده که در این صنعت سرمایه‌گذاری کافی صورت گیرد.
به گفته فعالان حوزه حمل ونقل دریایی، تحریم‌های بین‌المللی لطمات سنگینی را به بنادر ایران وارد آورده و این مساله منجر به این شده که شرکت‌های کشتیرانی خارجی به توقف موقت کشتی‌های خود در بنادر ایران پایان دهند و حجم عملیات کانتینری بنادر ایران کاهش قابل توجهی پیدا کرده و ارتباطات ایران در حوزه تجارت دریایی محدودتر شود.