برای ساماندهی مهاجرت در کشور و بویژه استانهای شمالی ایران، چگونگی اسکان و ساخت و ساز در این استانها باید قوانینی وضع کنند تا اگر قرار است هموطنان ما بیایند تحت ضوابط و نظارتی تشریف بیاورند. باید ثبت و ضبط خرید و فروش زمین های روستایی به دقت انجام شود . حتما باید کارگروه مهاجرت در استان گیلان شکل بگیرد تا داده های ثبت شده به درستی مورد ارزیابی قرار بگیرد و بشود با محوریت پایگاه اطلاعاتی ذیل آن در خصوص مهاجرت به گیلان سیاستگذاری نمود.
به گزارش نیمرخ/ مهدی لطفی چهارده در نشست مجازی با موضوع « پیامدهای مهاجرت به گیلان» با دکتر رضا علیزاده، جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان گفتگویی انجام داده است که در ذیل می آید:
گیلان جزو 4 استان مهاجر پذیر ایران است!/ بحث مهاجرت و مسکن دومی ها در گیلان بسیار نگران کننده است!
آقای دکتر علیزاده آیا سیر مهاجرت به گیلان افزایشی شده و به واقع دارای پیامدهایی جدی است یا تهدید آنچنانی ای محسوب نمی شود و بیشتر خوراک رسانه ها و محصول برجسته شده عصر ارتباطات است ؟
از چند سال پیش می شنیدیم که در روستاها و شهرهای گیلان افراد غیر بومی وارد شده اند و زمین و خانه خریده اند، اما حالا مدتی است که تعدد و تصاعد این موضوع ما را به فکر فرو می برد، حالا وقتی به آمار نامه ها نگاه می کنیم می بینیم که در آخرین سرشماری ها، گیلان از استان مهاجر فرست به استان مهاجر پذیر تبدیل شده و در سر شماری سال 1395 گیلان جزو 4 استان مهاجر پذیر ایران است!
به شخصه بر این باورم که مهاجرت و سکونت در هر نقطه از ایران حق ذاتی هر ایرانی است، کما اینکه مهاجرت در گذشته هم وجود داشته و حتی شمار قابل توجهی از گیلانیان در دهه های گذشته برای دستیابی به فرصت های شغلی به استانهای همجوار مانند: قزوین، تهران و البرز مهاجرت کرده اند اما حالا نکته قابل توجه اینجاست که با اینکه گیلان تغییر وضعیت داده و از استان مهاجر فرست به استان مهاجر پذیر تبدیل شده است ما همچنان شاهد یک رهاشدگی بحث مهاجرت و مسکن دومی ها در گیلان هم در نظام سیاستگذاری هم در سطح شهرها و روستاهای خود هستیم که بسیار نگران کننده است!
محیط زیست و اقلیم، اولین دلیل دفع مهاجران از استان های مبداء / اقلیم و فرهنگ مردم گیلان عامل دیگر مهاجرت به گیلان
آیا توسعه نامتوازن و توزیع ناعادلانه فرصت ها در کشور باعث سرازیر شدن مهاجران به گیلان شده است یا تغییرات اقلیمی، کمبود منابع آب و مخاطرات زیست محیطی مانند ریزگردها ؟ آیا درباره علل مهاجرت به گیلان کارهای پژوهشی قابل اعتنائی انجام شده است ؟
ما در استان گیلان چندین کار پژوهشی انجام داده ایم از جمله؛ دلایل فروش زمین در نقاط مختلف گیلان از جمله در؛ لاهیجان، رحیم آباد، رودسر، تالش، آستارا، صومعه سرا و … را بررسی کرده ایم، در نمونه ای دیگر با شماری از دهیاران استان در جامعه ای آماری مصاحبه کرده ایم ، یا در کار پژوهشی دیگری با جمعیتی از خوزستانی هایی که به گیلان مهاجرت کرده اند مصاحبه کردیم و یا در شهرستان رودسر 8 روستا را بعنوان نمونه انتخاب و با مهاجران و غیر بومیان ساکن در آنها مصاحبه انجام دادیم که بخشی از پژوهش های میدانی اینچنینی به چاپ رسیده اند و برخی دیگر در دست چاپ اند.
جالب اینجاست که بر اساس یافته های میدانی ما در این پژوهش ها اولین دلیل دفع مهاجران از استان های مبداء شان، متاسفانه عامل محیط زیست و اقلیم است و جالب تر اینکه آن چیزی هم که باعث شده به گیلان جذب شوند، عامل اولش محیط زیست و اقلیم و عامل دوم آن فرهنگ مردم گیلان است.
عامل اقتصادی دلیل اصلی فروش زمین توسط کشاورزان گیلانی/ ابراز پشیمانی کشاورزان گیلانی پس از فروش زمین هایشان
بر اساس یافته های شما چه عاملی باعث شده که گیلانیان زمین های خود را بفروشند و آیا از فروش زمین های خود احساس رضایت دارند ؟
آنچه که باعث شده گیلانیان زمین های خود را بفروشند عامل اقتصادی است که در سایه کم توجهی به روستاها و عدم حمایت مناسب از کشاورزی، کشاورزان گیلانی از اقتصاد ضعیفی برخوردار و به لحاظ معیشتی در تنگنا هستند.
در خصوص احساس کشاورزان گیلانی پس از فروش زمین هایشان هم باید گفت ما در یک جامعه آماری با 400 نفر از کشاورزان گیلانی که زمین های خود را فروخته بودند،مصاحبه کردیم، 70 درصد مصاحبه شوندگان از فروش زمین های خود ابراز پشیمانی کردند و گفتند حس خوبی از آن کار نداشته اند، ریشه این ابراز پشیمانی هم، اقتصادی بود. زیرا آنها گمان می کردند که اگر زمین های خود را دیرتر می فروختند می توانستند گرانتر بفروشند و سود بیشتری حاصل نمایند. البته در بحث خرید و فروش زمین های روستایی، ساز و کارهای ناسالم اقتصادی در داخل روستاها و عوامل محیطی هم موثر اند که در جای خود می توان به آنها اشاره کرد.
خرید گسترده و در قطعات بزرگ زمین های روستایی در گیلان / تغییر بافت روستاهای باعث نگرانی است
از جمله پیامد خرید و فروش زمین های استان مان و مهاجرت به گیلان چیست ؟
متاسفانه الان زمین ها بصورت انبوه به فروش می رسند، من می توانم به خرید گسترده و در قطعات بزرگ زمین های روستایی در گیلان مان اشاره کنم. بعنوان مثال؛ ما شاهد استقبال خرید زمین های گیلان توسط هموطنان اصفهانی هستیم، اهالی استان اصفهان به دلایلی مثل: مشکلات ریزگردها، فرونشست زمین و خشکسالی بسیار علاقمندند که به گیلان بیایند، در گیلان تکه های بزرگی از زمین ها را می خرند و بین فامیل های خود تقسیم می کنند، یک کلونی درست می کنند و زمین ها را بین هم استانیان خود تقسیم می کنند. قطعا این عزیزان هموطن ما هستند، عزیز ما هستند و ما اصلا با بیان این موضوع اجتماعی بحث قومیتی نداریم ولی وقتی بعنوان یک بحث علمی و دانشگاهی به موضوع نگاه می کنیم، می بینیم که خرید و فروش قطعات بزرگ زمین در روستاهای گیلان باعث می شود بافت روستاهای ما تغییر کند و این موضوعی نگران کننده است.
ما در یک کار پژوهشی ای با تشکیل یک جامعه آماری با شماری از دهیاران هدف آن جامعه صحبت کردیم، نمونه هایی داشتیم که 5 تا 60 درصد زمین های روستایشان توسط هموطنان ما از استان های دیگر خریداری شده بود و این یعنی تغییر بافت روستا و پیامدهای مختلفی که ناشی از آن خواهد شد.
چرا ما در روستای آبا و اجدادی خود زندگی مرفه ای نداریم
تجربه تاریخی گیلانیان نشان می دهد که هرگاه به هر دلیلی ترکیب جمعیتی گیلان در سمتی از استان به دلیل مهاجرت بدآنجا تغییر کرد تاثیراتی هم بر جای گذاشت، از جمله رواج یا در اولویت قرار گرفتن گویش یا زبان مهاجریان به نسبت گویش ها و زبان های بومی گیلانیان یا غلبه خرده فرهنگ های مهاجر بر فرهنگ عامه گیلانیان، سوال اینجاست شما تبعات مهاجرت به گیلان را چگونه ارزیابی می کنید؟
وقتی مهاجرت رها شده و بی برنامه داشته باشیم به غیر از پراکندگی جمعیت که شکل می گیرد تبعات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و … را نیز با خود به دنبال خواهد داشت. ما همین الان در مباحثی مانند مدیریت پسماند در گیلان با مشکلاتی مواجه ایم، جمعیت گیلان افزایش پیدا کرده اما وضعیت جمع آوری، تفکیک، دفع و دفن زباله در گیلان همچنان قدیمی است و سلامت جامعه ما را به مخاطره انداخته است، حالا شما فرض کنید مهاجرت همچنان بصورت رها شده و بدون برنامه بصورت فزاینده ای ادامه داشته باشد، آنوقت چه خواهد شد؟
از سوی دیگر از منظر جامعه شناسی پیامدهای فرهنگی و اجتماعی مهاجرت بسیار مهم است. شما فرض کنید یک روستایی گیلانی بصورت آبا و اجدادی در روستای خود در حال زندگی است وقتی به ناگاه یک فردی از استانی دیگر می آید و در کنارش یک ویلای لاکچری آنچنانی می سازد فرزندان همان روستایی با مقایسه وضعیت زندگی خود و تازه وارد به روستایشان که حالا با او همسایه اند دچار احساس محرومیت و احساس تبعیض می شوند و از خود می پرسند چرا ما در روستای آبا و اجدادی خود زندگی مرفه ای نداریم ولی دیگری که تازه از راه رسیده است، دارد ؟ این وضعیت خود به خود تبعات دارد و با اینکه گیلانیان تاب آوری و پذیرش بالایی دارند در دراز مدت تنش ها و منازعاتی را پدید خواهد آورد که باید برای پیشگیری از بروز چالش های زیر پوستی اینچنینی از منظر جامعه شناسی اندیشید و چاره کرد.
با مشکل سرریز جمعیت در گیلان روبرو هستیم
برخی معتقدند که ورود مهاجران به گیلان با توجه به اینکه یا نیروی کار اند یا بخاطر سرمایه گذاری و هزینه هایی که در گیلان انجام می دهند، یک فرصت است، شما هم بر همین عقیده اید؟
از طرفی استان گیلان پیرترین استان کشور است و از سویی دیگر 70 درصد کسانیکه به عنوان مهاجر به گیلان آمده اند نیز بالای 40 سال سن دارند و میانگین سنی آنها 52 سال است ، این یعنی در سنین میانسالی هستند و برای سپری کردند ایام بازنشستگی شان به گیلان آمده اند. این یعنی سالمند ترین استان کشور میزبان میانسالان و سالمندان کشور و مقصد خانه دومی ها شده است!
ما الان با مشکل سرریز جمعیت در گیلان روبرو هستیم و زیر ساخت های گیلان توان پاسخگویی نیازهای جمعیت بومی بعلاوه خانه دومی ها را ندارد، گیلان همین حالا و در ایام تعطیل مشکل ناترازی تامین و مصرف انرژی و قطع برق های مکرر بویژه در روستاها را دارد .
به نظر شما چند نفر یا چند درصد از مهاجران در گیلان بدنبال استراحتگاه نبوده و ایجاد شغل کرده اند؟ اگر نسبت جمعیتی که به گیلان آمده با جمعیتی که در گیلان سرمایه گذاری کرده اند را بسنجیم، می بینیم که نسبت پایینی است!
حتما باید کارگروه مهاجرت در استان گیلان شکل بگیرد
برای اعمال مدیریت بهتر و دوری جستن از پیامدهای منفی مهاجرت به گیلان چه باید کرد ؟
اول اینکه: نمایندگان گیلان در مجلس شورای اسلامی این قابلیت را دارند که به اتفاق نمایندگان دو استان شمالی دیگر یعنی مازندران و گلستان قوانینی را برای ساماندهی مهاجرت در کشور و بویژه استانهای شمالی ایران، چگونگی اسکان و ساخت و ساز در این استانها که سهم عمده ای در تامین امنیت غذایی کشور دارند، وضع کنند تا اگر قرار است هموطنان ما بیایند تحت ضوابط و نظارتی تشریف بیاورند.
دوم اینکه؛ برای کنترل وضع موجود باید ثبت و ضبط خرید و فروش زمین های روستایی به دقت انجام شود و این فرایند می تواند از طریق سلسله به هم متصل دهیاری، بخشداری، فرمانداری و در نهایت استانداری انجام شود تا بتوانیم به دقت محاسبه کنیم که چه میزان از زمین های گیلان به فروش رفته است.
و سوم اینکه: حتما باید کارگروه مهاجرت در استان گیلان شکل بگیرد تا داده های ثبت شده به درستی مورد ارزیابی قرار بگیرد و بشود با محوریت پایگاه اطلاعاتی ذیل آن در خصوص مهاجرت به گیلان سیاستگذاری نمود.